Żywność ekologiczna reprezentuje specyficzną kategorię artykułów spożywczych, która jest objęta ścisłym regulacjom prawnym zarówno w Europie, jak i Stanach Zjednoczonych. Głównym dokumentem regulującym tę dziedzinę w Unii Europejskiej jest Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2018/848 w sprawie produkcji ekologicznej i znakowania produktów ekologicznych, które obowiązuje od stycznia 2022 roku. Po drugiej stronie Atlantyku odpowiedzialność za regulowanie tego sektora spoczywa na Departamencie Rolnictwa Stanów Zjednoczonych, który wprowadził kompleksowy system certyfikacji USDA Organic.
Definicja żywności ekologicznej wykracza daleko poza proste stwierdzenie, że produkty te powstają bez chemicznych środków ochrony roślin. Zgodnie z europejskimi regulacjami, produkt może posiadać nazwę ekologiczny tylko wtedy, gdy zawiera co najmniej dziewięćdziesiąt pięć procent składników pochodzących z rolnictwa ekologicznego. Transatlantyckie standardy USDA stosują taki sam próg, choć wprowadzają również kategorię produktów oznaczonych jako „made with organic”, które muszą zawierać minimum siedemdziesiąt procent organicznych składników, lecz nie mogą używać oficjalnej pieczęci USDA organic.
Biologiczne podstawy produkcji ekologicznej bazują na kilku fundamentalnych zasadach agrotechnicznych. Rolnicy ekologiczni muszą stosować zmianowanie upraw, co oznacza cykliczne zmienianie rodzaju roślin uprawianych na tym samym polu. Ta praktyka przeciwdziała degradacji gleby i naturalnie redukuje występowanie szkodników. Zamiast syntetycznych nawozów, gospodarstwa ekologiczne stosują kompost, rośliny motylkowate oraz naturalne preparaty dopuszczone przez odpowiednie instytucje certyfikujące.
Hodowla zwierząt w systemie ekologicznym różni się fundamentalnie od konwencjonalnej produkcji zwierzęcej. Zwierzęta muszą mieć dostęp do pastwisk przez odpowiednią część roku, a ich dieta ma się opierać na paszach ekologicznych. Unijne przepisy wykluczają rutynowego stosowania antybiotyków jako środków profilaktycznych, pozwalając na ich użycie wyłącznie w sytuacjach rzeczywistej choroby. Transatlantyckie normy stosują zbieżne podejście, żądając przestrzegania okresu karencji po zastosowaniu leków weterynaryjnych.
Kontrola jakości i certyfikacja reprezentują integralny element systemu żywności ekologicznej. W Unii Europejskiej każde gospodarstwo produkujące żywność ekologiczną musi być zarejestrowane i nadzorowane przez akredytowane jednostki certyfikujące minimum raz w roku. Kontrolerzy sprawdzają nie tylko przestrzeganie zasad uprawy, ale również prowadzenie właściwej dokumentacji, składowanie produktów oraz oddzielenie od konwencjonalnych upraw. W Stanach Zjednoczonych funkcję tę spełniają jednostki certyfikujące zatwierdzone przez USDA, które realizują analogiczne inspekcje zgodnie z National Organic Program.
Oznakowanie produktów ekologicznych jest objęte precyzyjnym wymaganiom prawnym. W Europie wymagane jest umieszczenie unijnego logo ekologicznego w postaci zielonego liścia złożonego z gwiazdek, a także wskazanie miejsca pochodzenia surowców. Logo to może pojawić się wyłącznie na produktach wypełniających wszystkie wymogi rozporządzenia. Transatlantyckie oznakowanie wykorzystuje charakterystyczną pieczęć USDA Organic, którą mogą otrzymać tylko artykuły zawierające minimum dziewięćdziesiąt pięć procent ekologicznych składników.
Aspekt glebowy produkcji ekologicznej zasługuje na osobną uwagę. Rolnictwo ekologiczne skupia się na budowaniu żyzności gleby poprzez podnoszenie zawartości substancji organicznej. Gleba postrzegana jest nie jako martwy substrat, ale jako żywy organizm pełen bakterii, grzybów i innych form życia, które kooperują z korzeniami roślin. Ta filozofia prowadzi do stosowania technik takich jak okrywanie, kompostowanie oraz uprawa roślin poprawiających strukturę gleby.
Przetwarzanie żywności ekologicznej również podlega restrykcyjnym zasadom. Dozwolone są tylko konkretne dodatki konserwujące i metody obróbki, które są akceptowane przez odpowiednie organy regulacyjne. Europejskie przepisy obejmują dokładną listę dopuszczonych składników dodatkowych, która jest znacznie krótsza niż ta obowiązująca w konwencjonalnym przetwórstwie spożywczym. Zakazane są między innymi sztuczne koloranty, aromaty oraz większość utrwalaczy.
JedzEko – Ekologiczna Żywność
Odmienności między unijnym a transatlantyckim systemem certyfikacji, choć subtelne, mają istotne znaczenie dla międzynarodowego handlu. Unia Europejska i Stany Zjednoczone zawarły umowę o obustronnym uznawaniu standardów ekologicznych, co oznacza, że produkty certyfikowane w jednym regionie mogą być oferowane jako ekologiczne w drugim bez dodatkowej certyfikacji. Nie wszystkie kraje trzecie cieszą się takiego przywileju, co komplikuje import produktów ekologicznych z innych regionów świata.
Naturalny charakter żywności ekologicznej przejawia się także w zakazie stosowania organizmów modyfikowanych genetycznie. Zarówno europejskie, jak i transatlantyckie regulacje wyraźnie wykluczają użycia GMO w produkcji ekologicznej, co obejmuje nie tylko same rośliny, ale również pasze dla zwierząt oraz składniki przetworzonych produktów. Ta zasada nakłada szczególnej czujności w krajach, gdzie uprawa GMO jest rozpowszechniona, aby uniknąć przypadkowego skażenia ekologicznych upraw.